SAYI : ÖZDERİN 2021/09
10.03.2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan; aynı gün yürürlüğe giren Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nde (“Yönetmelik”)[1], “uzaktan çalışan” ve “uzaktan çalışma” kavramları tanımlanmış, uzaktan çalışmanın usul ve esasları hüküm altına alınmıştır.
“Uzaktan çalışan” iş görme ediminin tamamını veya bir kısmını uzaktan çalışarak yerine getiren işçi olarak, “Uzaktan çalışma” ise İş Kanunu’nda yer aldığı gibi, işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi olarak tanımlanmıştır. Örneğin tam zamanlı olarak tüm işler için uzaktan çalışma yaptırılmayıp, haftanın birkaç günü uzaktan çalışma yaptırılıp geri kalan günlerde işyerinde çalışma yaptırılabilecektir. Ancak işin bir kısmı için bile olsa, yani haftanın 1 veya 2 günü uzaktan çalışma yaptırılacak işçi için de haftanın 3 veya daha fazla günü uzaktan çalışma yaptırılacak işçi için de, ek olarak uzaktan çalışma sözleşmesi yapılması veya mevcut iş sözleşmesinin uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülmesi zorunludur.
Bilindiği üzere, küresel çapta meydana gelen salgın hastalık etkileri ile uzaktan çalışma yapılması ve etkiler geçtikten sonra da bu çalışma türünün sürdürebilirliği birçok şirkette gündeme gelmiş, uygulamada tereddütler oluşmuş, bahsi geçen Yönetmelik ile de bazı hukuki çerçeveler çizilmiştir. İşbu bülten yazımız ile Müvekkillerimizin insan kaynakları birimlerinden gelen geri bildirimler doğrultusunda, uygulamada yaşanan tereddütler aşağıda soru–cevap şeklinde Yönetmelik çerçeve hükümleri dikkate alınarak cevaplandırılmaya çalışılmıştır.
- Uzaktan Çalışma Sözleşmesi Nasıl Olmalıdır?
Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmelerinin şeklinin yazılı şekilde yapılması ve sözleşmenin içeriğinde “işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin” hükümlerin yer alması gerektiği açıklanmıştır. Görüleceği üzere, uzaktan çalışma sözleşmesinin içeriğinde yapılan işin niteliğine ilişkin taraflar arasında anlaşılan konuların açıkça ve yazılı olarak belirtilmesi gerekmektedir.
- Uzaktan Çalışma Sözleşmesinin Kuruluşu Nasıl Olacaktır?
Uzaktan çalışmaya ilişkin iş ilişkisi, doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabileceği gibi işyerinde çalışan işçinin mevcut iş sözleşmesi varsa, işçi ve işverenin karşılıklı anlaşması halinde uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir. Kısmi de olsa uzaktan çalışma yaptırılacak tüm işçiler için geçerlidir, yazılı bir uzaktan çalışma sözleşmesi yapılması gerekmektedir.
- İşçinin Uzaktan Çalışma Talebi Olması Halinde Usul ve Esaslar Nelerdir?
İşçinin uzaktan çalışma talebi olması halinde, bu talebini işverene yazılı olarak bildirme zorunluluğu vardır. İşveren, işçinin uzaktan çalışma talebini işyerinde belirlenen usuller doğrultusunda değerlendirecektir. İşveren, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğunu dikkate alacak ve talebin değerlendirmesini yapacaktır. Talebe ilişkin değerlendirme sonucunun 30 (otuz) gün içinde, işçiye işveren tarafından talebin yapıldığı usulle, yani yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. İşçinin yazılı talebi üzerine bu talebi işverenin değerlendirip onaylaması halinde uzaktan çalışma yapılacağı Yönetmelik’te açıklanmıştır. Uzaktan çalışma sözleşmesine “bu talebin işveren tarafından değerlendirileceği ve talebi işverenin onaylayacağı” şeklinde ayrıca madde eklenmesine gerek yoktur. Talebin işverence kabul edilmesi halinde uzaktan çalışma sözleşmesinin yapılması zorunludur.
İşçinin yazılı talebi üzerine, işveren ile anlaştığı konularda uzaktan çalışma sözleşmesi yapılacağından iş sözleşmesine ayrıca işçinin talebi üzerine işbu sözleşme yapılmıştır şeklinde bir madde yazılmasına gerek yoktur. Zaten işçinin uzaktan çalışma talebinin yazılı olarak yapılması konusu ispat açısından aranmaktadır. Örneğin işçi sonrasında ben haftanın 1 veya 2 günü uzaktan çalışma yapmak istiyordum, ancak bana haftanın 3 veya daha fazla günü uzaktan çalışma yaptırdınız, diyemeyecektir. Çünkü işçinin yazılı olarak verdiği uzaktan çalışma talebinde bu hususları kendi belirleyecek veya uzaktan çalışma sözleşmesinde tarafların anlaştığı konular yer alacaktır. Her uzaktan çalışan için ayrı uzaktan çalışma sözleşmesi yapılması ve bu sözleşmenin içeriği her uzaktan çalışanın özelinde olacağından, işçi sonrasında eşitlik ilkesine ayrılık teşkil ettiğini ileri süremeyecektir.
- Uzaktan Çalışan İşçinin, İşyerinde Çalışmaya Dönme Talebi Olması Halinde Ne Olacaktır?
Uzaktan çalışmaya geçen işçi, uzaktan çalışma talebinde uygulanan usulle, tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirmek durumundadır. Yine Yönetmelik’te işyerine dönme talebinin işveren tarafından değerlendireceği ve işverenin onayı olması halinde işyerine dönebileceği açıklanmıştır. Ayrıca böyle bir maddenin uzaktan çalışma sözleşmesinde eklenmesine gerek yoktur.
Uzaktan çalışanın tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunmasında, işverenin bu talebi değerlendirdikten sonra kabul etmesi halinde uzaktan çalışana temin edilen ekipmanların iade edilmesi hususu gündeme gelecektir. Yönetmelik’te bu duruma ilişkin hüküm bulunmamakla birlikte, uzaktan çalışana sağlanacak olan ekipmanlar için tek seferlik uzaktan çalışana bir meblağ ödenmesi halinde, uzaktan çalışanın işyerine geri döndüğü zaman kendisine ödenen meblağın işverene iade edilmesi uzaktan çalışma sözleşmesine eklenebilir. Ancak uzaktan çalışan, ekipman temini için kendisine yapılan ödeme sonucunda işin edimi için gerekli ekipmanları satın almış ise bu ekipmanların işverene geri iade edilmesi veya ekipmanların iadesi değil de yapılan ödeme miktarı kadar paranın işverene iade edilmesi hususunun taraflar arasında müzakere edilerek uzaktan çalışma sözleşmesinde açıklanması gerekmektedir.
- İşverenin, Uzaktan Çalışan İşçinin İşyerine Dönmesi Talebi Olması Halinde Ne Olacaktır?
Yönetmelik’te sadece uzaktan çalışanın talebi halinde işyerinde çalışmaya dönebileceği hususu hüküm altına alınmıştır. İşverenin, uzaktan çalışanı işyerinde çalışmaya dönmesi üzerine çağırması hüküm altına alınmamıştır. Hal böyle olunca, işverenin uzaktan çalışanı tekrar işyerinde çalışmak üzere işyerine çağırması mümkün değildir. Sadece uzaktan çalışanın böyle bir yazılı talebi olması halinde, uzaktan çalışan işyerine dönebilecektir.
- Uzaktan Çalışmaya İşçinin Talebi Aranmadan Geçişin Nedenleri Nelerdir?
Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz. Maddenin istisnası olan mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerin var olması haline Covid-19 Pandemi koşulları örnek olarak gösterilebilecektir. Covid-19 Pandemi koşulları nedeniyle Cumhurbaşkanı Kararı ile tam kapanma gibi zorlayıcı bir nedenin varlığı halinde işçinin talebi aranmayacaktır. Zorlayıcı bir nedenin var olması halinde işverenin, işçinin talebi ve onayını aramadan uzaktan çalışmaya geçmesinde işçi lehine fesih hakkı da doğmayacaktır.
- Çalışma Mekânı Neresi Olacaktır?
Uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler, şayet gerekli ise, iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanacaktır. Bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulü ise, uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirlenecektir. Çalışan ile işveren tarafından çalışma mekânının “çalışanın evi” olarak belirlenmesi halinde çalışma mekânının çalışanın evi olduğu, evde çalışmanın maliyetinin ve karşılanma usulünün de ayrıca uzaktan çalışma sözleşmesinde açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, varsa işveren mali mesuliyet sigortasının zeyilname ile değiştirilerek çalışmanın yapıldığı mekânın artık “çalışanın evi” olduğu hususunun sigorta poliçesine eklenmelidir.
- Uzaktan Çalışan İçin Malzeme ve İş Araçlarının Temini ve Kullanımı Nasıl Olacaktır?
Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için temin edilen malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır şekilde mutlaka işverence uzaktan çalışana bildirilecek ve iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamış ise gerekli malzeme ve iş araçlarının temini işveren tarafından sağlanacaktır. İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde; bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilecektir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise güvenlik açısından işveren tarafından işçiye ait özlük dosyasında saklanacaktır. Temin edilmiş iş araçlarının listesi, iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenmiş ise ayrıca yazılı belge düzenlenme şartının aranmayacağı belirtilmiştir.
Haftada üç veya daha fazla gün uzaktan çalışılanlar için gerekli masa, sandalye, monitör ve benzeri ekipmanlar işverence satın alınacaksa bunların adlarının, markasının, bedelinin uzaktan çalışma sözleşmesinde yazılı olarak belirtilmesi, ekipmanların işçiye tutanakla teslim edilmesi gerekmektedir. Belirtilen ekipmanların alımı için uzaktan çalışana tek seferlik bir meblağ ödenecek ise bu ödemenin miktarı ve ödemenin tek seferlik yapılacağı da uzaktan çalışma sözleşmesinde açıkça yazılması gerekmektedir. Yine uzaktan çalışana temin edilecek ekipmanlar konusunda ihtilaf yaşanmaması için ekipmanların bakım ve onarım koşullarının da ayrıca ve açıkça sözleşmede yer alması gerekmektedir.
- Üretim Maliyetlerinin Karşılanması Nasıl Olacaktır?
İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilecektir. İletişim araçlarına ilişkin masraf ve giderleri uzaktan çalışana ait olacaksa bunun da sözleşmede ayrıca belirtilmesi gerekir.
- Çalışma Süresi Nasıl ve Neye Göre Belirlenecektir?
Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süre, tıpkı üretim maliyetlerinin karşılanması gibi, iş sözleşmesinde belirtilecektir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılması mümkün olmakla birlikte; fazla çalışma, işverenin yazılı talebi üzerine işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılmak durumundadır.
- İletişim Yöntemi ve Zaman Aralığı Nasıl Olacaktır?
Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından belirlenir. Yani iş sözleşmesinin uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülmesinde veya iş sözleşmesine ek olarak yapılacak sözleşmede uzaktan çalışan ile işveren arasında mutabık kalınan iletişim yöntemi sözleşmede belirtilecektir.
- İşveren ve Uzaktan Çalışan Tarafından İş Faaliyetine İlişkin Veri Güvenliğinin Sağlanması İçin Alınacak Önlemler Nelerdir?
Yönetmelik’te işverenin sağlamakla yükümlü olduğu koşullar ve uzaktan çalışana yapılması gereken açıklamalar ile uzaktan çalışanın veri güvenliğini hangi şartlarda sağlayacağına yer verilmiştir. İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirmek ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri almakla yükümlü olup korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirlemek zorundadır. Uzaktan çalışanın, verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenecek işletme kurallarına uymasının zorunlu olduğu belirtilmiştir. Bu kapsamda, uzaktan çalışanın KVKK prosedürüne uygun olarak işyerindeki veri güvenliğine ilişkin sorumluluğu ve yükümlülüğü devam edecektir.
- İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Nasıl Tedbirler Alınacaktır?
İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. Uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğine göre, hangi eğitimlerin verilmesi gerektiği ve hangi önlemlerin alınması gerektiği açıkça düzenlenmemiş olup uzaktan çalışana verilecek olan eğitimlerin uzaktan çalışan tarafından imzalanacak belgeler, sertifikalar, var ise eğitimin verildiğine dair kamera kaydı olması gerekmektedir.
Yukarıda özetlenen mevzuata ilişkin Yönetmelik’te yer alan bazı hükümlerin öneminin ve işlevinin yargı kararları ile vücut bulacağı kanaatinde olup sorunuz olması halinde, uzman İş Hukuku avukatlarımızla irtibat kurmanızı önemle rica ederiz.
ÖNEMLİ NOT : İşveren mali mesuliyet sigortası ve üçüncü kişi mali mesuliyet sigortalarını zeyilname ile değiştirilerek poliçelere ilave yaptırmayı unutmayınız.
Saygılarımızla,
Av. Gözde CANTÜRK Av. Senem ÇETİN Stj. Av. Yağmur İrem AKTAŞ
Dava Departmanı Yöneticisi Danışmanlık Departmanı Yöneticisi Dava Departmanı
[1] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/03/20210310-2.htm