SAYI: ÖZDERİN 2021/5
Bilindiği üzere, şirketler ticari ilişkilerinden doğan alacakları için borçlu taraftan çeşitli nedenlerle uygulamada senet veya çek olarak adlandırılan kıymetli evraklar almaktadır. Bu kıymetli evraklar, kanunen kayıtsız şartsız borç ikrarı niteliğinde kabul edilmesinden ötürü, muhasebe açısından banka teminat mektubu kadar olmasa da alacağı daha güvenceli hale getirmesine yaradığı kadar, ilgili kıymetli evrak tutarının belirlenen vadede tahsil edilememesi halinde tarafımızca yapılacak olan icra takip sürecinde de özel durumlar hariç işlemlerde hızlı sonuç alabilmemiz imkanı sağlamaktadır.
Öte yandan, ticari yaşamda oldukça yaygın kullanılan ve tahsil kabiliyetini kolaylaştıran bu belgelerin Kanun’da belirtilen şartlara ve usullere uygun şekilde düzenlenip imzalanmaması, o çek veya senedin kıymetli evrak niteliğini yitirmesine yol açmakta ve Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) 777/1 maddesi[1] ve 781/2 maddesi[2] hükümlere göre geçersizliği sonucunu doğurmaktadır. Hal böyle olunca da, uygulamada mağduriyetlere ve hak kayıplarına yol açabilmektedir.
Hak kaybı ve mağduriyetlerin önlenmesi için çek veya senet düzenlerken uyulması gereken zorunlu unsurları ve dikkat edilmesi gereken diğer önemli noktaları aşağıda ayrı ayrı başlıklar halinde sizler için açıklamaya çalıştık. Bu süreçlerde görevlendirilmiş ilgili kişilere yardımcı olacağını düşünmekteyiz.
A. BONO / EMRE YAZILI SENETTE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR
Senette bulunması gereken zorunlu unsurlar TTK Madde 776’da[3] düzenlenmiş olup, ilgili hüküm göz önünde bulundurulduğunda dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıdaki gibidir:
- Senedi düzenleyen kişinin imzası mutlaka senette olmalıdır.
- Senedin lehtarı (kendisine veya emrine ödenecek kişi) bulunmalıdır. Emrine ödenecek kişi gerçek kişi ise, adı-soyadı ve T.C. Kimlik numarası, tüzel kişi ise ticaret unvanı, adresi, vergi numarası/dairesi açıkça belirtilmiş olmalıdır. Gerçek kişilerin adres tespitleri uygulamada güçlük arz edebildiğinden bir adres beyanı alınabilir.
- Senedin düzenlendiği tarih mutlaka yazılmalıdır.
- Senet metninde “bono”, “emre yazılı senet”, “emre muharrer bono” sair şeklinde bir ibare mutlaka yer almalıdır.
Eğer ki senet Türkçeden başka bir dille düzenlendiyse o dilde bu anlama karşılık gelen kelime/cümle yazmalıdır.
- Senet içeriğindeki borç, hiçbir şarta/koşula bağlanmamalı, kayıtsız şartsız bir bedeli ödeme vaadinde olmalıdır.
Bir başka deyişle, senedin teminat senedi olduğunun belirtilmesi veya başka bir protokol ile bu senedin teminat senedi olduğuna/ödenmesinin şarta bağlı olduğuna dair hüküm o senedin kıymetli evrak niteliğini kaybetmesine yol açar.
Yukarıda yer alan ilk dört unsur zorunlu olup, bulunmaması o senedin mutlak geçersiz olması sonucunu doğuracaktır.
- Düzenlenme yeri yazılmalıdır.
Alternatif zorunlu şekli unsurlardan birisi olup, bulunmaması halinde düzenleyenin adının yazılı olduğu yerde düzenlenmiş sayılır. Bu uygulamada karışıklığa ve itirazlara neden olacağı için mutlak surette düzenlenme yerinin açıkça yazılmasını tavsiye ederiz.
- Ödeme yeri yazılmalıdır.
Alternatif zorunlu şekli unsurlardan birisi olup, bulunmaması halinde düzenlendiği yer ödeme yeri sayılır. Ancak uygulamada karışıklığa ve itirazlara yol açtığı için mutlak surette ödeme yerinin açıkça yazılmasını tavsiye ederiz.
Yukarıda 6 ve 7. maddelerde belirtilenler alternatif zorunlu unsurlar olup, bulunmaması halinde belirli şartlar halinde mevcudiyeti varsa senetteki diğer unsurlara göre kanuni hükümler uygulama alanı bulacaktır. Öte yandan, yoruma açık hale gelmemesi ve karışıklığa neden olmaması için mutlaka senette bulunmasını tavsiye ederiz.
- Vade tarihi yazılmalıdır.
Senet üzerinde vade tarihi bulunmadığı takdirde bu senedi geçersiz kılmaz. TTK Madde 777 Fıkra 2’deki düzenlemeye göre vadesi yazılmamış ise görüldüğünde ödenecek sayılır. Öte yandan, TTK 704[4] uyarınca, taraflar arasında aksine düzenleme yoksa vade tarihi bulunmayan senetlerin, düzenlenme tarihinden itibaren en geç bir yıl içerisinde ibrazı gerekir. Ayrıca, bu gibi durumlarda takip için ilgili zamanaşımı süresine mutlaka dikkat edilmesi gerekir.
- Diğer ihtiyari unsurlar varsa bulunmalıdır.
Senedin üzerinde nakden/malen gibi ibarelerin bulunması zorunlu olmamakla birlikte alacağa dair doğabilecek herhangi bir uyuşmazlıkta bedel kaydı bulunması ilgili senedin bu ilişki sebebiyle düzenlendiğinin doğru kabul edilmesi ve borca dair itirazda bulunan tarafın ispat yükü altına girmesi sonucunu doğurur. İspat yükünün tarafımızda olmaması hukuki süreçlerde önemli bir avantajdır.
Yetki şartı yani senedin ödenmemesi halinde takip için hangi mahkemeler veya icra dairelerinin yetkili kabul edileceği yazılmalıdır. Aksi halde genel yetki kuralları uygulanacağından, bu kurallara göre borçlunun ikametgah yerinde takip yapılması gerekebilir. Bu durumda ise, bu yer başkaca bir il veya ilçe ise, takip sürecinde ilave yargılama ve seyahat masraflarına neden olabilecektir.
B. ÇEK DÜZENLERKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN UNSURLAR
Çek üzerinde bulunması gereken zorunlu unsurlar TTK Madde 780’de[5] düzenlenmiş olup, ilgili hüküm göz önünde bulundurulduğunda dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıdaki gibidir:
- Metninde “çek” kelimesinin bulunması zorunludur. Bu metin Türkçeden başka bir dilde düzenlendiği takdirde de o dilde “çek” anlamını karşılayan kelimenin bulunması gerekir.
- Çekin “kayıtsız şartsız belirli bir bedelin ödenmesi” için havaleyi içermesi gerekir. Çeke bir kayıt şart ilave edilmesi veya bir takım hakların saklı tutulduğunun yazılması çekin geçersizliği sonucunu doğuracaktır.
- Ödeme yapacak kişinin yani muhatabın ticaret unvanının yazılması zorunludur.
Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatap ancak bir banka olabilir.
- Çeki düzenleyenin yani keşidecinin (hesap sahibinin) imzası bulunmalıdır. İlaveten, Çek Kanunu uyarınca keşidecinin/düzenleyenin vergi kimlik numarası da bulunmalıdır.
- Çekin tarihi mutlaka yazılmalıdır. Birden fazla tarihi yazılırsa, çek geçersiz sayılır. Çekte tarih bulunması ibraz süreleri ve keşidecinin ehliyetinin saptanması açısından da oldukça önemlidir.
- Çek defterini veren bankanın seri numarası ve karekodu bulunmalıdır.
- Çekte ödeme yerinin yazılması gerekli unsurlardan biridir.
Nitekim TTK Madde 7816 Fıkra 2’deki hükme göre çekte ödeme yerine dair bir açıklık yok ise, muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer ödeme yeri olarak kabul edilir. Burada birden fazla yer gösterilmiş ise çek ilk gösterilen yerde ödenir. Eğer ki böyle bir ibare de yok ise muhatabın merkezinin bulunduğu yer ödeme yeri sayılacaktır. Karışıklığa neden olmaması için ödeme yerinin açıkça yazılmasını tavsiye ederiz.
- Çekte düzenleme yerinin de bulunması gerekir.
TTK Madde 718’in 3. Fıkrası uyarınca, düzenleme yeri gösterilmemiş olan çeklerde düzenleyenin adının yanında yazılan yer düzenlenme yeri olarak kabul edilir. Eğer ki, orada da bir yer gösterilmemişse çek kıymetli evrak niteliğini taşımaz.
- Banka ibraz sürelerine dikkat edilmelidir.
Bilindiği üzere, çekin belirtilen tarihte ödenmemesi halinde, belirli sürede bankaya ibraz edilerek karşılıksız kaydı koyulması gerekir. Bu sürelere uyulmamışsa, bankalar tarafından karşılıksızdır şerhi koyulmayacağından, çek ile kambiyo yoluyla da takibe gidilemeyecektir. Bu ise, icra takibi yolu ile alacağımızın tahsilini güçleştirecek ve uzatabilecektir. Çekte ibraz süreleri bazı durumlarda bir ay olabilmekteyse de, genel kural olarak her durumda ve riske atmamak adına en geç on gün olarak kabul edilmesini ve bu süreye uyulmasını tavsiye ederiz.
C. RESMİ ŞEKİLDE PROTESTO GEREKİP GEREKMEDİĞİNE DİKKAT EDİLMELİDİR.
Özellikle birden çok tarafın imzasını havi, cirantalar silsilesi bulunan çek veya senetlerde Kanun bazı durumlarda ilgili taraflara başvuruda bulunulabilmesi için resmi bir şekilde belirli sürelerde ve şekil şartlarında protesto çekilmesini gerektirmektedir. Bu sürelere uyulmaması hali, diğer ilgili taraflara başvuru imkanını ortadan kaldıracaktır. Dolayısıyla hak kayıpları yaşamamak adına, birden çok muhatabı bulunan ödeme vadesi yaklaşan çeklerde ve vadesinde ödenmeyen senetlerde hiç beklenmeksizin protesto çekilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Zira iki, üç gün şeklindeki süreler hak düşürücü niteliktedir.
D. ZAMANAŞIMI SÜRELERİ
Bu açıklamalardan sonra, en önemli noktalardan bir tanesi de uygulamada sıklıkla hak kayıplarına neden olan çekin veya senedin süresinde tahsil edilememesi halinde takibe koyulabilmesi için gerekli olan zamanaşımı sürelerine dikkat edilmemesidir. Çekte karşılıksız çek şikayet süresi 3 aydır. Bu sebeplerle teslim aldığınız ve tahsil edilemeyen çek ve senetleri ivedilikle ve gecikmeksizin tarafımıza iletmenizi/bilgi vermenizi tavsiye ediyoruz. Yaşanabilecek aksaklıklar ve gecikmelerin yaratacağı hak kayıplarının geri dönüşü olamayacağını hatırlatmak isteriz.
E. KIYMETLİ EVRAK ÜZERİNDE DEĞİŞİKLİK VEYA OYNAMA YAPILMAMALIDIR.
Son olarak önemine istinaden belirtmek isteriz ki, senet veya çekte yer alan bilgilerde değişiklik veya ilave yapmak istemeniz durumunda, bunu ancak karşı tarafın (imzalayanın veya imzaya yetkilisinin) imzası ile gerçekleştirmeniz gerekir. Aksi durumlar ve tahrifatlar, Türk Ceza Kanunu anlamında sahtecilik suçuna vücut verebilir.
Yukarıda yer alan hususlarla ilgili İcra Departmanımız ile irtibata geçebilirsiniz.
Saygılarımızla,
Av. Senem ÇETİN Stj. Av. Merve KOCA
Danışmanlık Departmanı Yöneticisi Danışmanlık Departmanı
[1] TTK Madde 777 “(1) İkinci ila dördüncü fıkralarda yazılı haller saklı kalmak üzere, 776ncı maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz. (2) Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılır. (3) Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır. (4) Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.”
[2] TTK Madde 781 “(1) 780inci maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet, ikinci, üçüncü ve dördüncü fıkralarda yazılı haller dışında çek sayılmaz. (2) Çekte açıklık yoksa muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir. (3) Düzenlenme yeri gösterilmemiş olan çek, düzenleyenin adı yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır. (4) (Ek: 15/7/2016-6728/71 md.) Yabancı banka tarafından bastırılan çeklerde, 780inci maddenin birinci fıkrasının (g) bendinde belirtilen banka tarafından verilen seri numarası ve/veya (h) bendinde belirtilen karekodun bulunmaması senedin çek olarak geçerliliğini etkilemez.”
[3] TTK Madde 776 “(1)Bono veya emre yazılı senet; a) Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçeden başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini, c) Vadeyi, d) Ödeme yerini, e) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını, f) Düzenlenme tarihini ve yerini, g) Düzenleyenin imzasını, içerir.”
[4] TTK Madde 704
“2. Görüldüğünde ödenecek poliçe
(1) Görüldüğünde ödenmek üzere düzenlenen poliçe ibrazında ödenir. Böyle bir poliçenin düzenlenme gününden itibaren bir yıl içinde ödenmesi için ibrazı gerekir. Düzenleyen bu süreyi kısaltabileceği gibi, daha uzun bir süre de belirleyebilir. İbraz süreleri cirantalar tarafından kısaltılabilir.
(2) Düzenleyen, görüldüğünde ödenecek bir poliçenin belirli bir günden önce ödenmek üzere ibraz edilmeyeceği hakkında şart koyabilir. Bu takdirde ibraz süresi o tarihten başlar.”
[5] TTK Madde 780 “(1) Çek; a) Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçeden başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi, c) Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını, d) Ödeme yerini, e) Düzenlenme tarihini ve yerini, f) Düzenleyenin imzasını, g) (Ek: 15/7/2016-6728/70 md.) Banka tarafından verilen seri numarasını, h) (Ek: 15/7/2016-6728/70 md.) Karekodu, içerir.