SAYI : ÖZDERİN 2024/03
Bu bültenimiz 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’a (“Kanun”) dayanılarak hazırlanmış olan Perakende Ticarette Uygulanacak İlke ve Kurallar Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) kapsamında 14 Aralık 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak 01 Ocak 2024 itibarıyla yürürlüğe giren önemli değişiklikler hakkında bilgi verilmesi amacıyla hazırlanmıştır.
Bilindiği üzere perakende ticarette son tüketicilerin de dahil olduğu çok taraflı ilişkiler söz konusudur. Perakende ilişkilerde mal ve hizmetlerin asıl üreticiden son tüketiciye sunumunda-ulaştırılmasında ve satışında çok sayıda taraf bu tedarik ve teslim sürecine dahil olabilmektedir. Böyle olunca da söz konusu ilişkilerin ayrı bir mevzuat ile düzenlenmesi ve bazı kuralların kanun koyucu tarafından emredici düzenlemeler ile esas altına alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Kanun’un amacı ve kapsamı “Bu Kanunun amacı; perakende işletmelerin açılış ve faaliyete geçiş işlemlerinin kolaylaştırılması, perakende ticaretin serbest piyasa ortamında etkin ve sürdürülebilir rekabet şartlarına göre yapılması, tüketicinin korunması, perakende işletmelerin dengeli bir şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması ve perakende işletmelerin faaliyetleri ile bunların birbirleri, üretici ve tedarikçilerle ilişkilerinin düzenlenmesidir.” şeklinde açıklanmıştır. Buna bağlı olarak da Kanun uyarınca hazırlanan Yönetmelik ile perakende ticarette uyulacak ilke ve kurallar ile üretici, tedarikçi-bayi ve perakende işletmelerin-zincir marketler vb. denetimine ve denetim sonucunda uygulanacak yaptırımlara ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir. Ticaret Bakanlığı tarafından 14 Aralık 2023 tarihli Resmi Gazete’de yapılan düzenleme ile Yönetmelik’te önem arz eden 2024 itibarıyla yürürlüğe giren önemli değişiklikler yapılmış, uygulamada özellikle üretici tarafların yaşadığı sorunlar ile haksız rekabet yaratan koşullar dikkate alınarak koruyucu düzenlemelere gidilmiştir. Söz konusu değişiklikler başlıklar halinde üreticileri-tedarikçi-bayileri ilgilendirilen maddeler yönünden aşağıda açıklanmıştır;
- Yönetmeliğin amaç ve kapsamı genişletilmiştir; Amaç ve kapsam başlıklı 1. maddesine “perakende işletmeleri” ifadesine ek olarak “üretici ve tedarikçiler” ifadelerinin de ilave edilmesi suretiyle perakende tedarik sürecine dahil olan tüm tarafların kapsamda olduğu belirtilmiştir. Yine aynı maddede “işletmelerin uymaları” gereken görev, yetki ve sorumluluklarla ilgili bölümde “ticarette uyulması” gereken görev, yetki ve sorumluluklar olarak değiştirilerek kapsam genişletilmiştir.
- Yönetmelikte yer alan “Büyük Ölçekli İşletmeler” tanımı[1] (ki çoğunlukla zincir marketleri kapsamına alır) değiştirilmiştir; Başta Türk Ticaret Kanunu’nun 1530 vd. maddeleri olmak üzere Kanun ve Yönetmelik ile de perakende üretim sürecine dahil olan büyük ölçekli işletmelerin üretici-tedarikçi-bayi vb. taraflara uygulayabileceği haksız ticari çalışma koşullarının önüne geçilmesi amacını taşıyan emredici düzenlemeler için önem arz eden büyük ölçekli işletme kavramı tanımı yeniden düzenlenmiştir. Orta ölçekli tanımını aşan perakende işletmelerin büyük ölçekli işletme tanımına gireceği kabul edilmiştir.
- Haksız ticari uygulamalar belirlenmiştir; Üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler arasındaki ticari ilişkilerde taraflardan birinin diğer tarafın ticari faaliyetlerini önemli ölçüde bozan, makul karar verme yeteneğini azaltan veya normal şartlarda taraf olmayacağı bir ticari ilişkinin tarafı olmasına sebep olan faaliyetler haksız ticari uygulama olarak tanımlanmış ve tedarik zincirinde haksız ticari uygulamalarda bulunulamayacağı düzenlenmiştir. Bu kapsamda, sınırlı sayıda olmamakla birlikte, aşağıdaki uygulamalar her durumda haksız ticari uygulama örneği olarak belirtilmiştir:
a) Kalite standartlarının sağlanması amacıyla sözleşmede yer verilen ürün içeriği, kullanılacak teknoloji gibi koşullar hariç olmak üzere, herhangi bir gerçek veya tüzel kişiden mal veya hizmet teminine zorlamak.
b) Kampanya maliyetini, kampanyalı satış yapmak istemeyen tarafa yansıtmak.
c) Tarım ve gıda ürünlerinin tedarikinde ticari ilişkinin koşullarını yazılı sözleşmeyle veya taraflar arasındaki mutabakatı gösterebilecek e-posta, faks veya elektronik ortamdaki diğer yazılı araçlarla belirlememek.
ç) Karşı tarafın aleyhine tek taraflı değişiklik yapma yetkisi veren veya vade, iade ve kampanya koşulları gibi esaslı hususlarda açık ve anlaşılır olmayan hükümlere sözleşmede yer vermek.
d) Aktivite, reklam, dergi, anons ve benzeri şekillerde tanıtım hizmeti veya teşhir ünitelerinde özel konumlandırma hizmeti gibi ürün talebini doğrudan etkileyen herhangi bir hizmet vermediği ve verdiği hizmetin türü, süresi ve/veya sayısını ve hizmet bedelinin tutar ya da oranını sözleşmede belirtmediği halde prim ve bedel almak veyahut mağaza açılışı ve tadilatı, ciro açığı, banka ve kredi kartı katılım bedeli ve başka adlar altında prim ve bedel almak.
e) Karşı tarafın kusurundan kaynaklanan durumlar hariç olmak üzere, üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen tarım ve gıda ürünlerine yönelik siparişleri, ürünün teslim tarihinden önceki otuz gün içinde iptal etmek.
f) Karşı tarafın kusurundan kaynaklanan durumlar hariç olmak üzere, üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen tarım ve gıda ürünlerinin tesliminden veya mülkiyetinin devrinden sonra bozulma ya da zayi olma gibi maliyetleri yansıtmak.
Yukarıda belirtilen haksız ticari uygulamalarla aşağıdaki faaliyetlerin ise haksız ticari uygulama kabul edileceği belirtilmiştir;
a) Karşı tarafın kusurundan kaynaklanan durumlar hariç olmak üzere idari ve cezai yaptırımlara veya müşteri şikayetlerine ilişkin maliyetleri yansıtmak.
b) Kararlaştırılan teslim tarihine uyulmaması, ürün niteliğinin ve saklama koşullarının sağlanmaması gibi nesnel ölçütlere dayanan aykırılık hallerinde uygulanacak hükümlere sözleşmede yer verilmediği hâlde ya da kamu kurumlarına veya adli mercilere başvuruda bulunulduğu gerekçesiyle, ürünlerin listeden çıkarılması, sipariş edilen ürün miktarının azaltılması, bu ürünlere ilişkin pazarlama ya da kampanya benzeri hizmetlerin durdurulması veya mali yükümlülük getirilmesi gibi ticari misillemelerde bulunmak.
c) İşletme ölçeği ile ürün ve faaliyetlerine ilişkin esaslı hususlarda gerçek dışı veya yanıltıcı açıklama veya bildirimde bulunarak karşı tarafın zararına sebep olmak.
ç) 12/C maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hızlı tüketim malları hariç olmak üzere üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen tarım ve gıda ürünlerini tesliminden veya mülkiyetinin devrinden sonra satılamadığı gerekçesiyle iade etmek.Özellikle büyük ölçekli işletme olarak değerlendirilen zincir marketlerin üreticilerle olan sözleşme koşullarında tek taraflı olarak üreticiler aleyhine getirdiği veya değiştirdiği kurallar-aktiviteler-kampanyalar, reklamlar vb. oluşan maliyetlerin, riskin tümüyle üreticiye yüklendiği haller, bunlarla uyulmaması halinde üretici aleyhine yaratılan sonuçlar yönünden uygulamada yaşanan bazı sorunların haksız rekabet hali olarak kabul edildiği açıkça düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere aykırı düzenlenen sözleşme hükümleri emredici düzenlemeler nedeniyle geçersiz kabul edilecek, ayrıca yaratılan sonuç haksız ticari uygulama kabul edildiğinden denetime tabii tutularak idari para cezasına konu olabilecektir.
- Ödeme sürelerine ilişkin değişiklikler yapılmıştır; Söz konusu düzenleme ile ödemeler konusunda taraflar arasında ihtilafların azaltılması, vade kısalması ile fiyat belirlenirken üreticinin ve tedarikçinin finansman maliyetlerinin ve fiyatların düşürülmesi hedeflenmiştir. Bu doğrultuda, üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler arasındaki ticari ilişkilerden kaynaklanan ödemelerin sözleşmede öngörülen sürede yapılması esastır. Bununla birlikte, üretim tarihinden itibaren 30 gün içinde bozulabilen tarım ve gıda ürünlerine ilişkin ödeme süreleri, alacaklının borçludan daha küçük ölçekli olması durumunda 30 günü; diğer durumlarda 45 günü geçemeyecektir. Üretim tarihinden itibaren 30 gün içinde bozulmayan tarım ve gıda ürünlerine ilişkin ödeme süreleri için ise alacaklının borçludan daha küçük ölçekli olması durumunda 60 günü geçemeyecektir. Ödemenin çekle yapılması halinde, geçerli ibrazın başladığı tarih; vadeli araçlarla yapılması durumunda ise vade tarihi yukarıda belirtilen süreler içinde olmalıdır. İşverenlerce yemek kartı hizmeti veren kuruluşlara ve bu kuruluşlarca anlaşmalı perakende işletmelere yapılan ödemelerin süresi 30 günü aşamayacaktır. Bu süre, ilgililerce düzenlenen fatura tarihinden itibaren başlayacaktır
Yukarıdaki ödemeye ilişkin süreler, teslim veya mülkiyetin devri tarihlerinden hangisi önce ise o tarih esas alınarak hesaplanacaktır. Kısmi teslim veya devirlerde ödeme süresinin hesaplanmasında her bir teslimat veya devir ayrı ayrı dikkate alınacaktır. Mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler, Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliği uyarınca sınıflandırılacak olup, ölçek tespiti yapılabilmesi için borçlu, e-Devlet kapısı üzerinden verilen ve işletme ölçeğini gösteren İşletme Sınıfı ve KOBİ Vasfı Belgesini alacaklıdan talep etmek ve bu belgeyi kendi işletmesi için alacaklıya vermekle yükümlü olacaktır.
- “Üretici Ve Tedarikçiye Yapılacak Ödeme Ve İadeler” başlıklı 12/C maddesinin birinci fıkrasında yer alan “temini karşılığında” ibaresinden sonra gelmek üzere “her bir fatura veya fatura yerine geçen belge için” ibaresi eklenmiş ve “en az yarısı,” ibaresinden sonra gelmek üzere “her bir fatura veya fatura yerine geçen belge için” ibaresi eklenmiştir.
Yukarıda açıklanmaya çalışılan Yönetmelik ile yapılan değişikliklerle, tedarik zincirinde karşılaşılan haksız ticari uygulamaların hukuka aykırılığı açıkça düzenlenmiş olup, bunlar sınırlı sayıda olmayacak şekilde örneklendirilmiştir. Ödeme süreleri bakımından, kanun koyucu tarım ve gıda ürünleri ile iştigal eden küçük ölçekli ve orta ölçekli işletmeleri kendilerinden büyük ölçekli işletmelere karşı korumayı amaçlamakta ve bu işletmelerin alacaklarını ticari ihtiyaçlarına uygun sürelerde tahsil edebilmesi için taraflar arasındaki sözleşmelerde anlaşılan vadelere kanuni üst sınırlar getirmektedir. Perakende sektörü paydaşlarının Yönetmelik ile getirilen değişiklikleri dikkatle incelemeleri ve bu gibi ticari ilişkilerinde sözleşmelerini incelerken bu düzenlemeleri dikkate almaları, özellikle üretici tarafların ticari kayba uğramamak için koruyucu emredici kurallar konusunda farkındalığı önem arz etmektedir.
Konu ile ilgili herhangi bir soru veya sorununuz olması halinde bizimle irtibat kurmanızı rica ederiz.
Saygılarımızla,
Av. Senem Nimet ÇETİN
Danışmanlık Departmanı Yöneticisi
[1] d) (Değişik:RG-14/12/2023-32399) (2) Büyük ölçekliişletme: 25/5/2023 tarihli ve 32201 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliğinin 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen orta ölçekli işletme sınırını aşan perakende işletmeyi