SAYI : ÖZDERİN 2022/29
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (“TMK”) uyarınca paylı mülkiyette paydaşlardan ve elbirliği mülkiyetinde ortaklardan her birinin malın paylaşılmasını isteme hakkı vardır. Bu davalara, ortaklığın giderilmesi (izale-i şüyu) davası denilmektedir. Ortaklığın giderilmesi davaları paylı mülkiyet ve elbirliği mülkiyetine dayanan davalar olup dava niteliği itibariyle her iki taraf açısından benzer sonuçlar doğurur.
Bu bültenimizde paylı mülkiyete konu taşınmazlarda ortaklığın giderilmesi davası genel hatlarıyla incelenerek, süreç hakkında bilgi verilecektir.
Paylı mülkiyete konu taşınmazlarda ortaklığın giderilmesi, TMK’nın 698 ve 699. maddelerinde düzenlenmiş olup paylı mülkiyetin sona ermesini düzenleyen 698. maddesi, hukuki bir işlem gereğince veya paylı malın sürekli bir amaca özgülenmiş olması sebebiyle paylı mülkiyeti devam ettirme yükümlülüğü bulunmadıkça paydaşların her birinin malın paylaşılmasını isteyebileceğini düzenlemektedir.
Paylı mülkiyette, paylı mülkiyeti sona erdirmek ve fiilen malın paylaşılmasına karar verilmesi halinde paydaşlar öncelikle anlaşarak malı paylaşabileceği gibi anlaşamamaları halinde paydaşlardan en az birinin dava açması suretiyle de paylaşma gerçekleşebilir.
Ortaklığın giderilmesi davalarında görevli mahkeme 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (“HMK”) 4. maddesi uyarınca Sulh Hukuk Mahkemeleri olup taşınmazlara ilişkin olarak açılacak ortaklığın giderilmesi davasında, taşınmazın bulunduğu yer sulh hukuk mahkemesi kesin yetkilidir.
TMK’nın 698. maddesinde paylı mülkiyetin sona ermesini paydaşlardan her birinin isteyebileceği düzenlenmişken aynı kanunun 699. maddesinde bu paylaşmanın biçimi düzenlenmiştir. Kanun koyucu paylaşma biçimini iki ana başlıkta açıklamış olup bunlar aynen bölüşme ve artırma yoluyla satış bedelinin bölüşülmesidir.
- Aynen paylaşma yoluyla ortaklığın giderilmesi
Aynen paylaşma, paylaşılmak istenen taşınmazın fiziken parçaya bölünerek ayrılması ve ayrılan parçaların paydaşlara payları oranında dağıtılarak, o kişi adına tescilin, mülkiyetin sağlanması halidir. Yani paydaşlar bölünen parçanın tek başına maliki olurlar. Ancak aynen paylaşma yoluyla ortaklığın giderilmesine karar verilmesi bazı şartlara bağlanmıştır. Bunlardan en önemlisi malın değerinde ciddi bir azalma olup olmaması halidir. Eğer malın değerinde ciddi bir azalma olmayacaksa aynen paylaşma usulü uygulanabilir. Ayrıca mahkemece, dava konusu taşınmazın aynen paylaşmaya uygun olup olmadığı da resen araştırılır. Bu nedenle dava konusu taşınmazın, tapu kayıtları, kadastro çap örnekleri vb. toplanır. Bir diğer şart ise hissedarlar tarafından aynen paylaşmanın reddedilmemiş olması veya aynen paylaşmayı kabul etmeyeceklerine ilişkin yazılı bir sözleşme yapmamış olmalarıdır. Mahkemece taraf talepleri gözetilmeden yani resen aynen paylaşmaya karar verilemez.
Örneğin davacı taraf satış suretiyle paylaşma yolunu talep etmiş, davalı ise aynen taksim yoluyla paylaşılmasını istemiş olsun mahkemece burada somut olayın özelliği ve taşınmazın şartlarına göre aynen taksim yoluyla paylaşılmasına karar verilebilecektir.
- Açık artırma yoluyla ortaklığın giderilmesi
Aynen paylaşma ile ortaklığın giderilmesinin mümkün olmadığı, paylaşmanın, paylı malın değerinde kayba sebebiyet verdiği durumlarda açık artırma yoluyla satışa karar verilir. Durum ve koşulların uygunluğu yine mahkemenin takdirinde olup bu koşulların uygunluğu taşınmazda keşif ve bilirkişi marifetiyle ortaya koyulmaktadır. Yapılan keşif sonucu üzerinde birden fazla mülkiyet bulunan mal, bölünebilir nitelikte ise davanın kabulü ile aynen taksimine karar verilir. Aynen bölünmenin mümkün olmaması durumunda davanın kabulü ile satış suretiyle taksimine karar verilir. Örneğin; paylaşma halinde paylaşılan malın değeri, payların ayrı ayrı değerlerinin toplamından yüksek ise aynen paylaşma uygun olmayacaktır.
Ortaklığın giderilmesi davalarında taşınmazın açık artırma ile satışına karar verilmesi halinde satış, HMK ve İİK’ya göre yapılır. HMK’nın 322/2. maddesine göre paylaştırma ve ortaklığın giderilmesi için satış yapılması gereken hallerde, hakim satış için bir memur görevlendirir.
Bu bültenimizde ortaklığın giderilmesi davasında taşınmazın açık artırma yoluyla satışına karar verilmesi halinde satış memurluğu tarafından uygulanacak prosedüre yer verilmemiş olup ayrıca açıklanacaktır.
Ortaklığın giderilmesi davasının en önemli özelliği iki taraflı bir dava olup kaybedeninin olmayışıdır. Çünkü davacı taraf davadan feragat etse dahi davalılar, ortaklığın giderilmesi davasına devam edebilmektedir.
Ortaklığın giderilmesi davası ile davacı ve davalıların malvarlıklarında bir azalma olmayıp sadece paydaşların payları somut olayın özelliğine ve taşınmazın şartlarına göre aynen veya nakden belli olur. Ayrıca dava dilekçesinde aynen taksim talep edilmesi unutulmuş yalnızca satış suretiyle taksim talep edilmiş ve keşif esnasında aynen taksimin mümkün olduğu anlaşılmış ise mahkemece davacıya aynen taksim talep edip etmediği sorulur. Davacı taraf, aynen taksim mümkün olmasına rağmen ısrarla satış suretiyle taksim olmasını isterse; mahkemece davanın esastan reddine karar verilir. Çünkü asıl olan aynen taksimdir. Yerleşik Yargıtay içtihatlarında da bu hususa açıkça yer verilmiştir.
Konu ile ilgili herhangi bir soru veya sorununuz olması halinde bizimle irtibat kurmanızı rica ederiz.
Saygılarımızla,
Av. Seval Arife TERZİ
Dava Departmanı