Karşılıksız Çek Düzenleme / Çekle İlgili Olarak Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu

SAYI: ÖZDERİN 2022/10

Karşılıksız çek keşide etme (düzenleme) suçu olarak bilinen suç tipi, 5941 sayılı Çek Kanunu (“ÇekK”) ile “Çekle İlgili Olarak Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu” şeklinde düzenlenmiştir. Çekin diğer kambiyo senetlerinden en büyük farkı, karşılıksız kalması halinde kanunlar uyarınca suça konu olabilmesidir. 5941 Sayılı Çek Kanunu’nun çekte karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunu düzenleyen maddelerinden yola çıkarak karşılıksız çek kavramını açıklamaya ve çekin karşılıksız kalması sebebiyle doğabilecek hak kayıplarını önlemek adına yapılması gerekenleri açıklamak adına bu bülten yazımız hazırlanmıştır.

1. Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, üzerinde yazılı bulunan keşide tarihine göre yasal süresi içerisinde (Bu yasal sürenin çekin üzerindeki keşide tarihi dahil 10 gün olarak anlaşılmasını, akılda kalmasını tavsiye ederiz.) muhatap bankaya ibraz edildiğinde kısmen veya tamamen bankada karşılığı bulunmayan ve 5941 sayılı Çek Kanunu’nda belirtildiği haliyle karşılıksız kaldığı belgelenmiş olan çektir.[1] İbraz süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz edilen çekin karşılığının ödenebilmesi için çeki düzenleyenin, muhatap banka nezdinde, üzerinde tasarruf yetkisinin bulunduğu bir karşılığının olması gerekir. Hamili tarafından ibraz süresi içerisinde muhataba ibraz edildiği halde, çeki düzenleyenin muhatap nezdinde tasarruf edebileceği bir karşılık bulunamazsa çek, karşılıksız kalacak ve muhatap banka tarafından karşılıksızdır işlemi uygulanacaktır.

Söz konusu senedin karşılıksız çek niteliğinde olduğundan bahsedebilmek için öncelikle şu unsurların sağlanması gerekir;

1. Çek niteliğinde bir belge olması (TTK m. 780 )

• Senet / belge metninde çek ibaresinin bulunması gerekir.
• Belli bir bedelinin ödenmesine yönelik kayıtsız şartsız bir ibarenin bulunması gerekir. Bu ibare genelde muhatap bankaya yönelik “ödeyiniz’’ şeklindedir.
• Muhatap bankanın senet metninde gösterilmesi gerekir.
• Düzenlenme tarihinin açık ve belirli olarak çekte yer alması gerekir.
• Çek üzerinde düzenleyenin imzasının bulunması gerekir.
• Çekte banka tarafından verilen seri numarasının bulunması ve muhatap bankaların, çek yapraklarını bastırırken bunların üzerine kare kodun da bastırılması gerekir.
• Çek muhatap bankanın şubelerinden birine veya takas odasına kanunda öngörülen süreler içinde ibraz edilmelidir.  Çek düzenlendiği yerde ödenecekse on gün, başka bir yerde ödenecekse bir ay içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmelidir. (TTK md. 796 )[2] Ancak bunun ticari hayatta yanlış anlaşılmalara sebep olması nedeniyle tekraren yasal sürenin çekin üzerindeki keşide tarihi dahil 10 gün olarak anlaşılmasını, akılda kalmasını tavsiye ederiz.
• Muhatap bankaya ibraz eden kişi yetkili hamil olmalıdır.

2. Çek ibraz edildiğinde muhatap bankadaki ilgili hesapta yeterli miktarda paranın bulunmaması sebebiyle çekin karşılığının ödenmemesi aranır.
3. Çekin karşılıksız olduğuna dair hamilin talep etmesi üzerine tespit işlemi yapılmış çekin arkasına şerh olarak düşülmelidir. TTK’nin 808. maddesine göre bu tespit; noter eliyle protesto çekilerek, takas odasının yazılı bildirimi veya muhatap bankanın “karşılıksızdır” kaydıyla yapılabilir. Muhatap banka tarafından yapılacak olan “karşılıksızdır” işlemi, ÇekK. md. 3 çerçevesinde gerçekleştirilecektir.[3]

2. Karşılıksız Çekin Hukuki Sonuçları

Çek Kanunu md. 5/1[4] uyarınca üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre yasal süresi içinde ibraz edilen çekin karşılığının ilgili banka hesabında tam olarak bulundurmamak, çekte karşılıksızdır işlemine sebep olma suçu olarak belirlenmiştir. Karşılıksız çek keşide etmek (düzenlemek) suçunun konusu çek karşılığını muhatap bankada bulundurma yükümlülüğüne aykırı davranmaktır. Karşılıksız çek suçunu işleyen kişiler hakkında adli para cezası, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı ve tüm çek yapraklarının bankalara iadesi gibi yaptırımlar öngörülmüştür.  Bu suç şikayete tabi bir suç olup şikayet hakkı çeki elinde bulunduran yetkili hamiline aittir. Şikayet süresi ise çekin bankaya ibraz edildiği günden itibaren 3 aydır.[5]

Bahse konu 3 aylık şikayet süresi hak düşürücü süre olduğundan önemle altını çizeriz ki bu 3 aylık süre içerisinde karşılıksız çekleri işlemlere başlayabilmemiz adına bizlere ulaştırmanız gerekir. Aksi takdirde bu suçu işleyen şahıslara karşı tarafımızca ceza davası açılamayacaktır.

Çekte karşılıksızdır işlemine sebep olma suçu nedeniyle İcra Ceza Mahkemesi’nde yapılacak yargılamada suçun faili hakkında 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilebilecektir. Burada hükmedilecek adli para cezası çekin karşılıksız kalan kısmından az olmayacaktır.[6] Ayrıca bu para ödense dahi Devlet Hazinesine ödenecek olup alacaklı bu şekilde alacağını tahsil edemeyecektir. Adli para cezasının ödenmemesi halinde ise kişi hakkında tazyik hapsi uygulanacaktır. Karşılıksızdır işlemine sebebiyet verme suçuna bakan mahkeme re’sen koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek açma yasağına da hükmedecektir.

Para cezasının ödenmemesi durumunda 5941 sayılı Çek Kanunu 5/11. maddesi gereğince, bu ceza, 13.12.2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 106. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilir.

Ancak yasa koyucu uzun zamandır değişik nedenler bu hapis cezalarını erteleyen yasalar düzenlemektedir. Halihazırda 5941 Sayılı Çek Kanunu’nun geçici 5. maddesinde yapılan değişikle cezaların infazları 30 Haziran 2022 tarihine kadar ertelenmiştir.

Görüleceği üzere, yasada karşılıksız kalan çekler için bir hapis cezası mevcut ise de uygulamada bu ceza sadece teoride kalmaktadır. Ancak yine de caydırıcı etkisi nedeniyle karşılıksız çekler sebebiyle cezai süreçlerin takibi yapılmaktadır.

Konu ile ilgili olarak herhangi bir soru veya sorununuz olması halinde bizimle irtibat kurmanızı rica ederiz.

Saygılarımızla,

Av. Sibel ADIYAMAN              Stj. Av. Melisa Dilan YETGİN

İcra Departmanı Yöneticisi      İcra Departmanı