img-01

Haber & Etkinlikler

Bilgi Arama

Çekin Zayii Olması Halinde Başvurulacak Yollar

2023-11-17

SAYI : ÖZDERİN 2023/23

 

Çek, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (“TTK”) düzenlenen, kıymetli evrak türleri arasında yer alan, hukuki niteliği itibarıyla ticari iş ve işlemlerde yaygın şekilde kullanılan bir ödeme aracıdır. Daha evvel paylamış olduğumuz Senet ve Çeklerde Dikkat Edilmesi Gereken Konular hakkındaki bültenimizde çekin unsurları ve tanımına ilişkin daha detaylı açıklamalarımızı bulabilirsiniz. İşbu bültenimizde ise son zamanlarda ticari hayatta sıkça karşılaştığımız sorunlardan biri olan çeklerin zayii olması/ kaybolması ve bu gibi durumlarda hangi yolun izlenmesi gerektiğinden bahsedeceğiz.

  1. Çekin Zayii Olması Nedir?

Çekin zayii olması kelime anlamı olarak çekin kullanılamaz hale gelmesi veya çek sahibinin elinden rızası dışında çıkması durumlarını ifade eder. Yani TTK md. 757[1] ve md. 792[2]’deki ifadelerden anlaşılacağı üzere çekin zayi olması hamilinin iradesi/rızası dışında çekin elinden çıkarak kaybolması veya çekin zarar görmesi sonucu muhataba ibraz edilemeyecek derecede esaslı unsurlarında tahrifat meydana gelmesidir.

  1. Çek Zayii Olduğunda Hangi Yollar İzlenmelidir?

Çekin zayii olması hallerinde hak kayıplarının önüne geçmek amacıyla çekte hak sahibi olanların başvurabileceği iki yol vardır. Bunlar; çekte hak sahibi olan yetkili hamil veya lehtarın başvurabileceği çek iptal davası ile sadece keşidecinin başvurabileceği çekten cayma hakkıdır.

  1. 2.1. Çekten Cayma

Çekten cayma, keşideci tarafından tedavüle çıkarılmış bir çekin ödenmeme talimatını ifade eder ve keşidecinin doğrudan muhatap bankaya başvurarak yapabileceği bir işlemdir. İşbu cayma hakkı yalnızca çeki düzenleyen kişi yani keşideci tarafından kullanılmakta olup TTK md. 799[3] uyarınca birtakım şartlara bağlanmıştır. Bu şartlardan en önemlisi cayma hakkının hüküm doğurabilmesi için ibraz süresinin geçmiş olmasıdır. Bu noktada kanun, keşideciye hiçbir sebep göstermeksizin çekten cayma hakkı tanıyorsa da bu hakkının hüküm doğurması için ibraz süresinin geçmesi gerekmektedir. Yani çekten cayma hakkını, muhataba ulaşmakla hüküm ifade eden ve muhatabın ödeme yetkisini ortadan kaldıran tek taraflı ve bozucu yenilik doğuran bir irade beyanı olarak tanımlayabiliriz. Ancak önemle belirtmek gerekir ki ibraz süresi içerisindeki bir çek, kötü niyetli 3. kişilerce bankaya ibraz edilirse banka ödeme yapabilir ve dolayısıyla ibraz süresi içinde sunulan cayma beyanına rağmen hamile ödemede bulunan muhatap bankanın, keşideciye karşı herhangi bir sorumluluğu olmaz. Bu sebeple zayi olan çekler hakkında, sadece çekten cayma yoluna başvurmak ihtiyaç olunan korumayı tek başına sağlamadığından ve riskli bulunduğundan sık tercih edilmemektedir. Ancak bahsi geçen 799. maddenin ikinci fıkrası “çekten cayılmamışsa, muhatap/banka, ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir.” şeklinde öngörüldüğünden, çekin zayi olması halinde her durumda öncelikle cayma beyanında bulunulması yerinde olacaktır.

  1. 2.2. Çek İptali Davası ve Şartları

Çekin kaybolduğu veya kullanılamaz hale geldiği durumlarda hakkın yeniden tesis edilebilmesi ve zarar doğmasının önüne geçilmesi amacıyla yapılan hukuki işleme çek iptali denir. TTK md. 651 “Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkemece iptaline karara verilebilir” uyarınca çek iptaline ancak dava yoluyla karar verilebilecektir. Dolayısıyla çek zayii hallerinde hak kayıplarının önüne geçmek amacıyla çek iptali (çek zayi) davası açılarak çekin zayii olduğu ispatlanır ve çekin iptali sağlanır.

Çek iptali davası açmadan önce belirli şartların varlığı aranmaktadır. Bunlardan ilki; iptal davasının konusu olacak çekin zayii olmasıdır. İkinci şart; iptal talebinde bulunan kişinin hak sahibi/alacaklı olması ve çek iptali davası açıldığı zaman çek üzerindeki bu hakkının devam ediyor olmasıdır. Bu şartların yanında çek iptal davası açılması için süre öngörülmemiş olup kişi istediği zaman bu davayı açabilir. Ancak dava açıldığı tarihte yukarıda belirtmiş olduğumuz şartların geçerliliğini koruyor olması gerekmektedir.

    1. 2.2.1. Çek İptal Davasını Kim Açabilir? Hangi Mahkemeler Yetkili ve Görevlidir?

İptal davasını TTK md. 651/2[4] uyarınca çekin zayii olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı andaki çek üzerinde hak sahibi olan kişi açabilir. Yani çekin keşidecisi/düzenleyeni çek iptali davası açamaz. Yargıtay içtihatları da bu doğrultudadır. Bu davayı açabilmek için yetkili hamil olma şartı aranmaktadır. Çekte hak sahibi yani yetkili hamil/lehtar olduğunu iddia eden taraf, çekin zilyedi -ödemesini alacak olan taraf- olduğunu ve çekin rızası hilafına elinden çıktığını ispat edecektir.

Çek iptali davasında TTK’nın göndermesi nedeniyle poliçenin iptaline ilişkin ilgili 757 ve devamındaki maddeler uygulanacaktır. Çek hamili, çekin ödeme yerindeki veya kendi yerleşim yerindeki Asliye Ticaret Mahkemesine başvurarak çekin ödenmesinin engellenmesini ve devamında da çekin iptal edilmesi talepli iptal davası açmalıdır. Yani çek iptali davasında yetkili mahkeme TTK md. 757[5] uyarınca çekin ödeme yeri veya hamilin yerleşim yerindeki mahkemeler olup çek iptalinde görevli mahkeme ise Asliye Ticaret Mahkemeleridir.

    1. 2.2.2. Ödeme Yasağı Talep Edilmesi

Önemle belirtmek gerekir ki dava açılırken ödeme vadesi gelmemiş olan çekin ödenmesini engellemek için muhakkak davacı tarafça, ödemeden men kararının talep edilmesi gerekmektedir. Ödemeden men kararının alınabilmesi için başvuruda bulunan hamilin, çek bedelinin %15’ini teminat olarak yatırması ek olarak da Ticaret Sicil Gazetesinde yapılacak ilan masraflarını mahkemeye depo etmesi gerekmektedir. Aksi takdirde dava sonuçlanıncaya kadar çeki eline geçiren üçüncü kişilere bankaya sunulan çekin karşılığının ödenmesi riski söz konusudur. Dolayısıyla tek başına çek iptali davası açılmış olması çekin karşılığının ödenmesini engellemeyecektir. Söz konusu ödeme yasağına ilişkin karar, uygulamadaki ihtiyati tedbir kararı niteliğinde olup böyle bir kararın varlığı halinde muhatap banka, çek ibraz edilse dahi ödeme yapmayacaktır.

    1. 2.2.3. Zayi Olan Çeke İlişkin İlan Yapılması

Çek iptali davasında davacı yan çek hamili ise de çek iptal davasında çekin kimde olduğu bilinmiyor olduğundan işbu dava hasımsız olarak açılır. Hasımsız olarak açılan çek iptal davası sonrasında mahkeme tarafından çekin kayıp olduğuna ilişkin Ticaret Sicil Gazetesinde en az 3 farklı zamanda ilan yapılır ve çekin mahkemeye iadesi istenir. Çekin iadesi için tayin edilecek süre en az 3 ay, en fazla ise 1 yıl olmak üzere mahkemece takdir edilir. Yapılan ilan sonucunda;

  • Çek Mahkemeye Getirilirse: Çek iptal kararı verilmeden önce elinde bulunduran kişi veya kişilerce mahkemeye sunulursa mahkeme tarafından davacı hamile istirdat davası açması için süre verilir. Bu süre içerisinde dava açılmazsa veya açılan dava reddedilirse ödemeden men kararı ortadan kalkar.
  • Çek Mahkemeye Getirilmezse: Çek ilanda belirtilen süre içerisinde mahkemeye sunulmazsa mahkeme bu durumda çek için iptal kararı verecektir.
    1. 2.2.4. Çek İptal Kararı ve Sonuçları

Nihayetinde mahkemece çekin iptaline karar verilmesi halinde çekin zayii olduğu ispatlanmış olur. Dolayısıyla zayii olan çekin bankaya 3. kişilerce ibrazı ile ödemenin talep edilmesi mümkün değildir. Ayrıca iptal kararı sonrası davayı açan hamil tarafından çekteki hak, çek bulunmasa da ileri sürülebilecektir. Ancak hakkı senetsiz ileri sürebilmek veya yeni bir çek düzenlenmesini talep edebilmek için mahkemeden karar alınması gerekmektedir. Yani yalnızca çekin iptal edilmesi bu hakların doğrudan kullanılabileceği anlamına gelmemektedir.

Her ne kadar işbu bültenimizde çek kaybolduğunda yahut çeşitli sebeplerle zayii olduğunda izlenecek yollar belirtilmişse de çekin ziyaa uğraması halinde çok hızlı hareket edilmesi ve olası hak kayıplarının önüne geçilmesi için çek iptal davasının ve gerekli işlemlerin etkili ve hızlı olarak yerine getirilmesi için bizimle iletişime geçebilirsiniz.

Saygılarımızla,

 

Av. Sibel ADIYAMAN

İcra Departmanı Yöneticisi


[1] Madde 757- (1) İradesi dışında poliçe elinden çıkan kişi, ödeme veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesinden, muhatabın poliçeyi ödemekten menedilmesini isteyebilir. (2) Mahkeme, ödemeyi meneden kararında muhataba, vadenin gelmesi üzerine poliçe bedelini tevdi etmeye izin verir ve tevdi yerini gösterir.

[2] Madde 792- (1) Çek, herhangi bir suretle hamilin elinden çıkmış bulunursa ister hamile yazılı, ister ciro yoluyla devredilebilen bir çek söz konusu olup da hamil hakkını 790 ıncı maddeye göre ispat etsin, çek eline geçmiş bulunan yeni hamil ancak çeki kötü niyetle iktisap etmiş olduğu veya iktisapta ağır bir kusuru bulunduğu takdirde o çeki geri vermekle yükümlüdür.

[3] Madde 799- (1) Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder. (2) Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir.

[4] Madde 651- (2) Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir.

[5] Madde 757- (1) İradesi dışında poliçe elinden çıkan kişi, ödeme veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesinden, muhatabın poliçeyi ödemekten menedilmesini isteyebilir.

marsbahis adresi marsbet flughafentransfer şişli escort sweet bonanza bahsegel bahsegel sweeet bonanza oyna şişli escort bayan sweet bonanza